Kürt alfabesi otuz bir harften oluşmaktadır

a b c ç d e ê f g h i î j k l m n o p q r s ş t u û v w x y z

 

Bu harflerin sekizi sesli ve yirmi üçü sessizdir.

 

Sesli harflerin beşi uzun üçü kısa okunur.

Uzun sesliler: a, ê, î, o, û

Kısa sesliler: e, i, u

 

Türk  alfabesi ile yaşıt olan Kürt-latin alfabesi de, uzak sayılmiyacak bir geçmişte yapıldığı için, göreceli olarak fonematik bir alfabedir.

Yani her harf, bir fonemi (ses) temsil edecek şekilde düzenlenmiştir.

Bununla birlikte, kürtçe alfabede vurgulu ve vurgusuz iki varyantı (allofonu) olan dört harf var: ç, k, p, t.  Bu harflerin vurgusuz sesleri türkçedeki seslerin aynısıdır. Aşağıda her iki varyanta ait örnekler var.

 

NOT: Kürtçe Alfabede, Arapça’ dan kürtçeye geçmiş bazı sözcüklerdeki /ح/  h ve  /ع/ ` seslerini temsil eden harfler yoktur.

H yanî /ح/ sesi normal /h/ ile yazilmaktadir. Hesen (Hasan), hal (hal)

/ `/ yani /ع/ sesi de yerine göre, herhangi bir normal sesli harfle belirtilir.  Ereb (Arap), Elî (Ali), Alim (Alim) gibi.

 

Harfler ve okunuşlarını gösteren örnekler:

 

1.Sesli Harfler

 

Aa- Türkçedeki /a /gibi okunur ve her zaman uzundur.

Av (su), azadî (özgürlük), ala (bayrak)

 

Ee- Türkçedeki /e/ gibi okunur.

Ez (ben), hesp (at), em (biz)

 

Êê- Türkçede yoktur, Fransızca café sözcüğündeki /é/ gibi okunur. Türkçede  ’eloğlu’ sözcüğündeki /e/ sesini verir.

Êvar (akşam), kêr (bıçak), sêv (elma)

 

Ii- Türkçedeki /ı/gibi okunur.

Birin (götürmek), dil (kalp, gönül), bira (erkek kardeş)

 

Îî- Türkçedeki /i/`den daha uzun okunur.

Îro (bu gün) îsal (bu yıl), bîst (yermi)

 

Oo- Türkçedeki /o/ gibi okunur.

Osman (Osman) sol (ayakabı), por (saç)

 

Uu- Türkçedeki /ü/`ye yakın, ama daha kısa okunur.

Kurd (Kürt), gul (gül), tu (sen)

 

Ûû- Türkçedeki /u/gibi okunur.

Kûr (derin), mûrî (karınca), bûk (gelin)

 

2.Sessiz Harfler

 

Bb- Türkçedeki /b/gibi okunur.

Bav (baba), baran (yağmur), beraz (domuz)

 

Cc- Türkçedeki /c/gibi okunur.

Cîran (komşu), canî (tay), co (kanal)

 

Çç-  Vurgulu ve vurgusuz okunan iki varıyantı var.

 Vurgusuz biçimi Türkçedeki /ç/gibi okunur.

Vurgusuz    Çar (dört), çente (çanta), çima (neden)

Vurgulu      Çav (göz), çivîk (kuş), çêlek (inek)

 

Dd-Türkçedeki /d/ gibi okunur.

Dar (ağaç), deng (ses), dev (ağız)

 

Ff-Türkçedeki /f /gibi okunur.

Firçe (fırça), kef (küpük), hefte (hafta)

 

Gg-Türkçedeki /g /gibi okunur.

Goşt (et), ga (öküz), giran (ağır)

 

Hh-Türkçedeki /h/ gibi okunur.

Havîn (yaz), deh (on), heval (arkadaş)

Arapçanın etkisi ile  kürtçeye geçmiş olan /h/ (ح) sesi de normal /h/ ile yazıldığını belirtmiştik.

Hesen (Hasan), hal (hal), hekîm (hekim) gibi.

 

Jj-Türkçedeki /j/gibi okunur.

Jin (kadın), jor (yukarı), jêr (aşağı),

 

Kk-Vurgulu ve vurgusuz okunan iki varıyantı var. Vurgusuz olanı Türkçedeki /k/gibi okunur.

Vurgulu olanı ise genizden çıkarılan variyantıdır.

Vurgusuz  kal  (yetişmemiş -sebze ve meyveler için-)  ker (eşek)  ka (nerede)
Vurgulu      kal    (ihtiyar)                 ker (sağır)           ka (saman)

 

Ll-Türkçedeki /l/gibi okunur.

Lêv (dudak), legleg (leylek), mil (arm)

 

Mm-Türkçedeki /m/gibi okunur.

Mal (ev), mar (yılan), germ (sıcak)

 

Nn-Türkçedeki /n/gibi okunur.

Na (hayır), nav (ad), nerm (yumuşak)

 

Pp-Türkçedeki /p/gibi okunur.

Vurgusuz  par (pay) pere (para), pîr (pir-din adamı)

Vurgulu    par (geçen yıl), pez (koyun) pîr (yaşlı, kocamış)

 

Qq- Bu fonemTürkçede yoktur. Genizden gelen kalın /k/ sesi verir.

Qaz (kaz), beq (kurbağa), qeşmer (palyaço)

 

Rr-Türkçedeki /r/gibi okunur.

Rovî (tilki), reş (siyah) rê (yol)

 

Ss- Türkçedeki /s/ gibi okunur.

Sal (yıl), sar (soğuk), sêv (elma)

 

Şş- Türkçedeki /ş/gibi okunur.

Şeş (altı), şîr (süt), şev (gece)

 

Tt-Türkçedeki /t/gibi okunur.

Vurgusuz  Top (top), tilî (parmak), tu (hiç, asla)

Vurgulu   Tirî (üzüm), tîr (ok), tu (sen)

 

Vv-Türkçedeki /v/gibi okunur.

Vekirin (açmak),  dev (ağız), lêv (dudak)

 

Ww- Bu fonem Türkçede yoktur. İngilizcedeki /w/ “well”  sesidir.

Welat (ülke), dew (ayran),  were! (gel!)

 

Yy-Türkçedeki /y/gibi okunur.

Yek (bir), biyanî (yabancı), yazdeh (onbir)

 

Xx- Bu fonemin sert ve yumuşak iki tonu var.

Yumuşak olanı Almancadaki ch “bach”sesidir. Türkçedeki en yakın karşılığı ”ğ” veya arapçadaki  خ sesidir.

Axa (ağa, büyük toprak sahibi), xenimet (ganimet), xezal (geyik) süzcüklerindeki  gibi.

 

Sert olanı ise kürtçede en fazla kullanılanıdır ve türkçede karşılığı yoktur.

Xanî (bina, ev), xurt (güçlü), xoşav (hoşap) süzcüklerindeki gibi.

 

Zz- Türkçedeki /z/gibi okunur.

Zer (sarı), zîv (gümüş), zarok (çocuk)

 

Diftong 

Kürtçede sessiz xw  ile bir sesli harften meydana gelen tek bir diftong vardır:

Xwa, xwe, xwê, xwî

Xwarin (yemek), xwendin (okuma), xwê (tuz), xwîn (kan)

Kürtçede vurgu (kısaca)

a.  Sözcükler yalın haldeyken (sözlükte yer aldıkları hal) vurgunun yeri  genellikle sözcüğün son hecesi  üzerindedir.

Örnek:

Nan	(ekmek: tek heceli)
Heval	(arkadaş: vurgu - al üzerinde)
Bajar	(şehir: vurgu - ar üzerinde)
Jinik	(kadın: vurgu -  ik üzerinde)
Hatin	(gelmek: vurgu in üzerinde)
Gotin	(söylemek: vurgu - in üzerinde)

 

b.   Herhangi bir sonek alma durumunda da, vurgu, çoğu zaman sözcüğün yalın haldeki yerini korur. Yani sözcüğün sonundaki  yeni  heceye geçmez.

Örnek:

Heval	(arkadaş)	hevalê min   (arkadaşım)	wan hevalan  (o arkadaşlar)
Bajar	(şehir)	bajarê mezin   (büyük şehir)	bajarekî  piçûk (küçük bir şehir)
Stêrk	(yıldız)	stêrka zer   (sarı yıldız)	stêrkên zer (sarı yıldızlar)

 

c.   Bir sonek almış tek heceli  sözcüklerde ise vurgu son heceye geçer.

Örnek:

Av   (su)	avê germ bike (suyu ısıt)	avên germ (sicak sular)
Dar  (ağaç)	dara  gûzê (ceviz ağacı)	darên  gûzan (ceviz ağaçları)
Mast  (yoğurt)	mastê malan  (ev yoğurdu)	mastan bike dew (yoğurtları ayran yap)

 

Ama önünde iki ünsüz bulunan, uzun ünlü tek heceli sözcüklerde vurgu normal yerini korur. Yukarda verilen stêrk örneğinde olduğu gibi.